5 najciekawszych propozycji IPN w lutym

W książce Anny Rzymskiej „Powracająca pamięć. O prozie i poezji Jarosława Marka Rymkiewicza” proza i poezja wzajemnie się dopełniają. Związki, jakie zachodzą między nimi, tworzą rodzaj myślowego koła. W jego centrum jest Rymkiewicz eseista; na jego okręgu zaś Rymkiewicz poeta starający się dostrzec niewidzialne centrum. Pisarz ożywia martwe – wydawałoby się – okruchy pamięci kultury śródziemnomorskiej i polskiej, litewskiej i żydowskiej; stają się one żywym materiałem jego pamięci. Rymkiewicz historyk literatury herbu Tuhan poszukuje też mitycznych początków własnego rodu, a także tych rzeczywistych. Odnajduje w literaturze polskiej mickiewiczowskie miejsce – jezioro Świteź, gdzie przedtem – według ballady wieszcza Świtezianka – było miasto rządzone przez Tuhana. Spisuje więc dyskretnie mityczne początki kręgu kultury śródziemnomorskiej, narodu i rodu, z którego się wywodzi.

Zbiór artykułów na temat historii i działalności polskiego ruchu sokolego w Stanach Zjednoczonych. Autorzy przedstawiają genezę Sokolstwa w USA, jego związki z Polską, działalność patriotyczną i wychowawczą – głównie wśród młodzieży – zgodnie z hasłem „w zdrowym ciele zdrowy duch”. Omawiają zaangażowanie ruchu na rzecz „sprawy polskiej”, podkreślając wkład Sokolstwa w odzyskanie niepodległości Polski.

Lata 1945–1950 stanowią pod wieloma względami wyjątkowy okres w powojennych dziejach województwa poznańskiego. Właśnie wtedy w jego granicach znajdowała się nie tylko Wielkopolska, ale również znaczący terytorialnie obszar Ziemi Lubuskiej. Oznaczało to, że w tej samej jednostce administracyjnej musiały funkcjonować zarówno tereny należące przed II wojną światową do Polski, jak i takie, które znalazły się w granicach Polski w wyniku rozstrzygnięć zwycięskich aliantów. W cieniu wyzwań związanych z powojenną odbudową i zagospodarowaniem nowych terenów toczył się proces stopniowego umacniania struktur komunistycznych władz, połączony z brutalną eliminacją jej najbardziej zdeterminowanych przeciwników i zastraszaniem pozostałych. Zgromadzone w tomie artykuły, choć nie obejmują wszystkich wątków odnoszących się do funkcjonowania województwa poznańskiego z lat 1945–1950, pozwalają Czytelnikowi poznać i zrozumieć znaczącą część trudnej, powojennej rzeczywistości.

Ludwik Marszałek „Zbroja” był harcerzem, zawodowym oficerem piechoty i lotnictwa Wojska Polskiego, podczas wojny szkoleniowcem i komendantem Obwodu Dębica AK. Później działał w strukturach „NIE”, Delegatury Sił Zbrojnych oraz Zrzeszenia „WiN” na Rzeszowszczyźnie i Dolnym Śląsku. Długo poszukiwany przez NKWD i bezpiekę. Zdradzony przez łącznika, aresztowany, przeszedł ciężkie śledztwo. W procesie grupowym skazany przez komunistyczny trybunał wojskowy na śmierć. 27 XI 1948 r. zamordowany przez czekistów polskich w więzieniu przy ul. Kleczkowskiej we Wrocławiu.

W trzecim tomie „Kresowych rezydencji” przedstawiono ponad 150 miejscowości z zespołami rezydencjalnymi położonych na terenie przedwojennych województw poleskiego i białostockiego – w jego wschodniej części, która po II wojnie światowej pozostała za wschodnią granicą Polski, czyli na Grodzieńszczyźnie. Jest to zaledwie około 15 procent dawnych siedzib ziemiańskich, które znajdowały się na tym terenie do II wojny światowej, ale warto pamiętać, że jedynie w połowie opisanych dawnych majątków zachowały się obiekty główne, czyli dwory, pałace czy zamki.
Niezbyt żyzne, piaszczysto-kamieniste lub bagniste ziemie obu zaprezentowanych w tomie kresowych krain nie sprzyjały powstawaniu potężnych fortun i wspaniałych rezydencji. Wśród tych stosunkowo nielicznych, bardziej okazałych, które zachowały się do naszych czasów, wyróżniają się pałace Wołłowiczów w Świacku Wielkim, Sapiehów w Różanie, Pusłowskich w Kosowie-Mereczowszczyźnie, Potockich w Wysokiem Litewskim i Butrymowiczów w Pińsku. Na uwagę zasługują także dwa zamki królewskie w nadniemeńskim Grodnie, uważanym niegdyś za nieoficjalną trzecią stolicę Rzeczypospolitej.
Z obu regionami związane były znane i wybitne postaci historyczne, literaci i artyści, po których zachowały się skromne na ogół dwory i dworki bądź ich pozostałości. Należą do nich m.in. nasi bohaterowie narodowi Tadeusz Kościuszko i Romuald Traugutt, klasycy literatury polskiej Franciszek Karpiński, Julian Ursyn Niemcewicz, Józef Ignacy Kraszewski, Eliza Orzeszkowa i Maria Rodziewiczówna oraz Napoleon Orda, rysownik i malarz zasłużony w utrwalaniu wizerunków kresowych rezydencji, w znacznej części dziś już nieistniejących.

Zobacz także pozostałe nowości wydawnicze IPN na stronie: LINK.

Polecamy również pozostałe książki, które Instytut Pamięci Narodowej ma w swojej ofercie.