Joanna Matyasik – „Obóz polityczny króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego” – recenzja i ocena
Autorka interesuje się historią i kulturą Europy wschodniej oraz parlamentaryzmem I Rzeczypospolitej. W swej pracy zaś jako główny cel postawiła sobie analizę struktury, sposobu działania i poglądów stronnictwa Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Poza tym chciała ona dokonać obiektywnej oceny rządów tego władcy. Słusznie bowiem we wstępie zauważyła, że „już dawno przypisano mu negatywny wizerunek i zaszufladkowano w subiektywnej ocenie”.
Pierwszy rozdział książki poświęcony został genezie powstania stronnictwa dworskiego, możemy się więc zapoznać z wydarzeniami poprzedzającymi panowanie króla Michała oraz z ogólną sytuacją wewnętrzną i międzynarodową Rzeczypospolitej u progu jego rządów. Celem rozdziału drugiego jest dokładne odtworzenie składu osobowego stronnictwa królewskiego i jego struktury, która została wyodrębniona na podstawie związków rodzinnych, przyjacielskich i klientalnych. Rozdział trzeci ma za zadanie prezentację czytelnikowi głównych punktów ideologii i programu politycznego omawianego ugrupowania. Przedstawione są tutaj: jego narodowy, cechujący się niechęcią do cudzoziemców charakter oraz poglądy znajdujących się w nim polityków na ustrój, stan ekonomiczny i politykę zagraniczną Rzeczypospolitej. W czwartym i ostatnim rozdziale zostały natomiast omówione metody działania stronnictwa dworskiego. W centrum zainteresowań autorki znalazły się tutaj jego relacje ze społeczeństwem szlacheckim oraz z opozycją. W tej części Joanna Matyasik stara się przedstawić wszystkie metody wykorzystywane przez króla i jego otoczenie do radzenia sobie z opozycjonistami, rozpoczynając od tych kompromisowych, a na bardzo radykalnych kończąc. Warto tutaj zaznaczyć, że omawiane przez autorkę wydarzenia są w każdym podrozdziale prezentowane chronologicznie, co ułatwia czytelnikowi ich interpretację i zrozumienie.
Niestety trzeba stwierdzić, że wykorzystana w „Obozie politycznym...” baza źródłowa jest bardzo niepełna. Rzuca się tutaj w oczy zupełny brak materiałów znajdujących się w archiwach zagranicznych, np. z Kijowa, Wilna czy Lwowa, nie mówiąc już o tych znajdujących się na zachodzie Europy oraz w Mińsku czy Moskwie. Wobec tego bardzo rażąca i z góry skazana na niepowodzenie jest tutaj podjęta przez autorkę w pierwszym rozdziale próba analizy zaplecza regionalnego stronnictwa dworskiego, a zwłaszcza tego znajdującego się na Ukrainie i Litwie. Pisząc o tym ostatnim terenie, autorka korzystała przeważnie tylko z opracowań, a zwłaszcza z książki Konrada Bobiatyńskiego pt. „Michał Kazimierz Pac”.
Zagranicznych pozycji brakuje także w źródłach drukowanych oraz w opracowaniach. Joanna Matyasik mogła tutaj z powodzeniem skorzystać na przykład ze znajdujących się w sporej liczbie polskich bibliotek „Aktów k’ istorii Jugo-Zapadnoj Rossii”. Na domiar złego braki można też zauważyć w bazie źródeł krajowych, a zwłaszcza tych pochodzących z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Autorka przebadała zaledwie niewielką część dostępnych tam i tyczących się omawianego tematu materiałów. Pewną ciekawostkę stanowią wykorzystane przez nią i dotychczas nieużywane przez żadnego z badaczy historii panowania Wiśniowieckiego źródła znajdujące się w Bibliotece Publicznej w Bydgoszczy i Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie. Jest ich jednak bardzo mało i praktycznie nic nie wnoszą do prezentowanego zagadnienia.
W „Obozie politycznym…” brak jest również (poza portretem króla na okładce) jakichkolwiek map, fotografii, a przede wszystkim edycji źródłowej materiałów archiwalnych. Nie od dzisiaj przecież wiadomo, że potrafi ona znacznie podnieść poziom nawet bardzo słabej merytorycznie pracy.
Plusem jest za to podsumowywanie przez autorkę wszystkich rozdziałów, a także całego dzieła. Zwięzłość i prostota tych zakończeń dają czytelnikowi poczucie, że coś naprawdę z lektury tej książki wyniósł, a pomimo podkreślonych powyżej niedociągnięć dostarcza ona sporej dawki potrzebnej wiedzy. Pod tym względem praca Joanny Matyasik na tle pozostałych publikacji naukowych polskich historyków wyróżnia się niewątpliwie bardzo pozytywnie.
Jej styl również nie jest zły, choć niektórych razić mogą czasem zbyt długie i rozbudowane zdania. Tym niemniej badaczka nie używa skomplikowanych pojęć, co czyni tekst zrozumiałym dla większości nawet nie związanych z historią na co dzień czytelników.
Przytaczane powyżej braki źródłowe nie oznaczają wcale, że przebadane przez autorkę materiały nie są cenne. Niewątpliwie dzięki jej książce dysponujemy teraz większą niż wcześniej wiedzą o stronnictwie króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Joanna Matyasik zaprezentowała swoją wersję odpowiedzi na przedstawione we wstępie pytania i wątpliwości. Dokonała także obiektywnej oceny rządów króla, chociaż – co należy podkreślić – nie jest ona zupełnie nowatorska i była już sygnalizowana przez historyków wcześniej. Mimo to jej obecność i rozbudowanie w omawianej publikacji z pewnością przydadzą się jeszcze niejednemu badaczowi tej epoki. W myśl podstawowej zasady, że „nie myli się ten, kto nic nie robi” należy zatem stwierdzić, że książka Joanny Matyasik jest niezłą, lecz nie wybijającą się ponad inne monografią.
Zobacz też:
Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska
