Krzysztof Kania – „Edward Bernard Raczyński 1891-1993. Dyplomata i polityk” – recenzja i ocena

Mnogość źródeł jest przytłaczająca, ich znaczne rozproszenie dodatkowo utrudnia dotarcie do nich. Nic dziwnego zresztą, skoro to postać, której losy w tak ścisły sposób związane były z burzliwymi dziejami polskiego państwa i narodu ostatniego stulecia, tak w okresie Drugiej Rzeczypospolitej, jak i na uchodźstwie. Pokaźnych rozmiarów jest również literatura dotycząca nie tylko interesującej nas postaci, ale przede wszystkim pozwalająca odtworzyć realia i tło epoki, a właściwie w przypadku Raczyńskiego – epok, w których bohaterowi opracowania przyszło żyć i pracować. Ciężki zatem trud wziął na swe barki Krzysztof Kania, pracownik naukowy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Swe zainteresowania koncentruje on przede wszystkich na dziejach politycznych i dyplomacji Drugiej Rzeczypospolitej oraz na historii stosunków polsko-brytyjskich pierwszej połowy XX wieku.

Krzysztof Kania podczas swych badań objął kwerendą archiwalną zbiory dwudziestu trzech placówek w Polsce, Anglii, Austrii, Francji, Rosji i Stanach Zjednoczonych. Pod tym kątem biografia Edwarda Raczyńskiego jego pióra jest, ośmielam się stwierdzić, biografią kompletną. Wśród archiwaliów główną rolę, co zresztą nie może dziwić, odgrywają materiały zgromadzone w Instytucie i Muzeum Polskim im. gen. Sikorskiego w Londynie, w którym to znajduje się m.in. obszerna kolekcja Edwarda Raczyńskiego, oraz zespoły przechowywane w warszawskim Archiwum Akt Nowych. Pozostałe archiwa spełniają funkcję uzupełniającą, co jednak nie znaczy, że zdeponowany w nich materiał źródłowy nie wzbogaca pracy toruńskiego badacza. Ponadto autor, dzięki aktywności swego bohatera na polu pisarskim, miał możliwość sięgnięcia do licznych tekstów samego Raczyńskiego. Konfrontował je jednak bądź uzupełniał materiałem archiwalnym. Imponująco wygląda zestawienie bogato wykorzystanej przez Krzysztofa Kanię prasy: tak polskiej, jak i zagranicznej (przede wszystkim brytyjskiej). Również w literaturze przedmiotu, która z natury rzeczy musi obejmować swą treścią bardzo szerokie ramy chronologiczne związane z życiem Raczyńskiego, nie można doszukać się braków i uchybień.

Swoją liczącą przeszło czterysta stron pracę Krzysztof Kania podzielił na cztery rozdziały, te zaś na dalsze, mniejsze części. Książka została poprzedzona krótkim wstępem oraz zwieńczona zakończeniem. Prócz bibliografii rozprawa została opatrzona sporządzonym w języku angielskim abstraktem, indeksem osób oraz spisem ilustracji. Te ostatnie w ilości sześćdziesięciu trzech znalazły się na specjalnej wkładce umieszczonej na samym końcu książki. Przedstawiają one Edwarda Raczyńskiego w różnych momentach jego życia – od dzieciństwa do późnej starości. Ramy chronologiczne pracy są klarowne i zawierają się, z wyjątkiem przedstawienia losów antenatów Raczyńskiego, w latach życia bohatera.

Układ pracy jest chronologiczno-problemowy. W pierwszym jej rozdziale autor zajął się pochodzeniem, edukacją i początkami kariery dyplomatycznej swojego bohatera, zarówno w służbie zagranicznej Habsburgów, jak i odrodzonej Polski. Rozdział II przynosi rozważania dotyczące Raczyńskiego i jego pracy jako Stałego Delegata RP przy Lidze Narodów w Genewie (1932-1934) oraz ambasadora Polski w stolicy Wielkiej Brytanii. Misja Raczyńskiego zbiegła się w czasie z trwającą w Genewie od lutego 1932 r. Konferencją Rozbrojeniową i właśnie kwestie z nią związane w głównej mierze zaprzątały głowę polskiego delegata. Praca na placówce w Londynie była niewątpliwym awansem późniejszego Prezydenta RP na uchodźstwie, na który zasłużył sobie ciężką pracą w Genewie i wypracowanymi wówczas przyjaznymi stosunkami z szefem polskiego MSZ. W rozdziale III Krzysztof Kania przedstawił Edwarda Raczyńskiego jako ambasadora i kierownika Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Londynie (1939-1945). Autor pokazał ciężką pracę ambasadora we wrześniu 1939 r. i jego zabiegi o pomoc angielską, zaś w dalszej części rozdziału scharakteryzował pracę i działalność Raczyńskiego w tych bardzo ciężkich dla polskiej państwowości latach wojny zarówno jako ambasadora, a od kryzysu rządowego związanego z podpisaniem układu Sikorski-Majski końcem lipca 1941 r., kierownika polskiego MSZ. Ostatni rozdział, Na emigracji (1945-1991), został poświęcony jakże prężnej działalności Raczyńskiego na uchodźstwie po zakończeniu zmagań wojennych.

Reasumując, warto podkreślić, iż to bardzo dobrze, że recenzowana książka pojawiła się na księgarskich półkach, a Krzysztof Kania dołączył do grona historyków-biografów, spod pióra których wyszły prace rzetelne, świetnie udokumentowane i przede wszystkim – potrzebne. Jest to lektura obowiązkowa dla wszystkich badaczy i pasjonatów tak historii Polski, jak i jej dyplomacji w XX wieku.

Redakcja i korekta: Agnieszka Leszkowicz