Marcin Kasprzycki – „Organ ładu i spokoju w rękach demokracji...” – recenzja i ocena
Marcin Kasprzycki – „Organ ładu i spokoju w rękach demokracji... Aparat bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945-1975” – recenzja i ocena
Dr Marcin Kasprzycki jako historyk bada funkcjonowanie aparatu bezpieczeństwa w województwach krakowskim i nowosądeckim oraz zajmuje się działaniami aparatu władzy wobec Kościoła katolickiego we wspomnianych wyżej województwach. Jest autorem szeregu publikacji naukowych i popularnonaukowych m.in. wydanej w 2009 r. monografii pod tytułem „Ludzie bezpieki w powiecie Nowy Sącz. Obsada Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego/Powiatowego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Nowym Sączu w latach 1945-1956" oraz redaktorem naukowym tomów „Konfederacja Polski Niepodległej w Krakowie w latach 1979-1990. Wybór dokumentów” i „Niezależne Zrzeszenie Studentów w Krakowie w latach 1980-1990. Wybór dokumentów, t. 1: 1980-1981” (praca była redagowana wspólnie z Henrykiem Głębockim i została opublikowana w 2014 r.).
„Organ ładu i spokoju w rękach demokracji…” jest rozszerzoną wersją rozprawy doktorskiej napisaną pod opieką naukową dr. hab. Filipa Musiała, obszerną, bo liczącą ponad 1200 stron. Dzieli się na wstęp, wprowadzenie, trzy główne rozdziały i zakończenie. Pierwszy rozdział zawiera efekty badań autora publikacji na temat genezy, powstania, rozwoju oraz organizacji struktur aparatu bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945-1975. Drugi rozdział omawia środki operacyjne bezpieki na interesującym badacza terenie. W trzecim rozdziale przedstawione są poszczególne kierunki działań bezpieki, m.in. walka ze zbrojnym i politycznym podziemiem antykomunistycznym oraz związkami wyznaniowymi, kontrola operacyjna szkolnictwa, młodzieży, wsi, gospodarki, repatriantów czy mniejszości narodowych i etnicznych oraz „zabezpieczanie” referendum w 1946 r. i wyborów do sejmu i rad narodowych rok później. Praca uzupełniona jest o aneks zawierający wykazy spraw operacyjnych prowadzonych przez nowosądecką bezpiekę w latach 1955-1975, tabele i wykresy, wykaz skrótów oraz indeks nazwisk i pseudonimów.
Ramy czasowe obejmują lata 1945-1975. W styczniu 1945 r. po wyparciu Niemców z Nowego Sącza przez Armię Czerwoną przedstawiciele Rządu Tymczasowego przystąpili do tworzenia nowej administracji. Datą końcową jest 31 maja 1975 r., czyli likwidacja powiatu nowosądeckiego w ramach „Ustawy z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych”, oraz utworzenie w jego miejsce województwa nowosądeckiego.
Co zasługuje na uwagę podczas lektury niniejszej pracy? Podstawowymi źródłami historycznymi, będącymi podstawą do rozważań na temat bezpieki w powiecie nowosądeckim, są archiwalia aparatu bezpieczeństwa. Na nie składają się materiały wytwarzane na szczeblach wyższych i niższych bezpieki (m.in. sprawozdania okresowe, meldunki oraz raporty pionów operacyjnego i śledczego, a także kierownictwa powiatowych struktur UB), akta Inspektoratu Kierownictwa do Spraw Bezpieczeństwa/Służby Bezpieczeństwa po 1956 r. (w nich zawarte są informacje o przeprowadzaniu okresowych kontroli i wsparciu pracy operacyjnej jednostek powiatowych SB), rozkazy etatowe i personalne, akta spraw operacyjnych różnych kategorii, dokumentacja osobowych źródeł informacji, akta kontrolno-śledcze spraw karnych, akta spraw karnych Wojskowych Sądów Rejonowych, akta sądowe, akta osobowe funkcjonariuszy UB/SB oraz dokumentacja ewidencyjna (m.in. dzienniki rejestracyjne, dzienniki archiwalne spraw i osobowych źródeł informacji, kartoteki, rejestry i zestawienia).
Szeroko wykorzystane przez autora materiały źródłowe, na których oparła się recenzowana publikacja, pozwalają spojrzeć jak najszerzej na działalność aparatu bezpieczeństwa pod wieloma względami: rozwoju struktur, organizacji pracy, kierunków działania bezpieki, jej bieżącej pracy operacyjnej, tworzenia i weryfikowania portretu zbiorowego nowosądeckiej bezpieki, liczby prowadzonych spraw, zarejestrowanych osobowych źródeł informacji, osób aresztowanych oraz śledztw. Oprócz archiwaliów dr Kasprzycki sięgnął również po prasę („Dziennik Polski”, „Głos Nauczycielski”, „Po prostu” i „Wiadomości Sądecko-Limanowskie”) celem przedstawienia lokalnej sytuacji, nastrojów panujących wśród nowosądeckiej społeczności w latach 1945-1975 oraz wpływu propagandy na te nastroje.
Główną zaletą recenzowanej pracy jest ogrom wykorzystanych źródeł historycznych. Autorowi udało się zrealizować jasno wyznaczone cele badawcze. Praca ta wnosi istotny wkład w badania na temat struktur aparatu bezpieczeństwa na gruncie lokalnym, dlatego polecam tę książkę Czytelnikom zainteresowanym historią i działalnością powojennych struktur bezpieczeństwa w regionie.
