„Mekka wolności”, zabawa, otwartość, hulanki – V Festiwal Młodzieży i Studentów w Warszawie

Pierwszy Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów został zorganizowany w Pradze w 1947 roku. Następny odbył się w Budapeszcie dwa lata później. Zazwyczaj festiwale odbywały w państwach krajów demokracji ludowej. Na początku lat sześćdziesiątych pojawiły się nieudane próby zorganizowania ich w Algierii i Ghanie, jednak żaden z tych festiwali nie odbył się z powodu zamachów stanu w obydwu państwach. Wraz z przemianami politycznymi w Europie po upadku Związku Radzieckiego festiwal przeniósł się do Ameryki i Afryki. Ostatnie podobne wydarzenie odbyło się w 2010 w RPA.

Oficjalne slogany dwóch pierwszych festiwali brzmiały: „Młodzieży łącz się!Naprzód o trwały pokój”. W 1951 roku w NRD uczestnicy używali nowego hasła: „O pokój i przyjaźń – przeciwko wojnie jądrowej”.

W sierpniu 1954 roku oficjalnie ogłoszono, że to Warszawa będzie organizowała kolejny festiwal. Formalnymi organizatorami wydarzenia były Związek Młodzieży Polskiej oraz Światowa Federacja Młodzieży Demokratycznej. Festiwal z jednej strony miał pokazać wyższość socjalizmu nad kapitalizmem, z drugiej propagował koncepcję pokojowego współistnienia, zaproponowaną przez Nikitę Chruszczowa i przewidującą rezygnację z wojny pomiędzy krajami o różnych ustrojach społeczno-politycznych. W praktyce oznaczało to przejście do dialogu między krajami zachodnimi i NATO z jednej strony, a Związkiem Radzieckim i członkami Układu Warszawskiego z drugiej.

Uczestnicy V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów wspólnie z warszawiakami (domena publiczna).

Impreza w 1955 roku miała pokazać dobry wizerunek systemu komunistycznego. Jak pisze historyk Piotr Osęka, trzeba było „przedstawić blok komunistyczny jako Mekkę wolności, przyciągającą pielgrzymów z całego świata”. Organizacja festiwalu wymagała sporych wysiłków. Na dwa tygodnie liczba mieszkańców Warszawy miała powiększyć się o ponad 60 tyś. osób, którym trzeba było zapewnić zakwaterowanie, wyżywienie, opiekę medyczną, transport, pomoc tłumaczy itd. Złożono zapotrzebowanie na 663 tony mięsa, 172 tony wędlin, 772 tony pieczywa i 750 tyś litrów piwa.

Do Warszawy zostali zaproszeni goście zarówno z krajów komunistycznych jak i z państw kapitalistycznych oraz Trzeciego Świata. Ceremonia otwarcia rozpoczęła się o godzinie 13:00 31 lipca na Stadionu Dziesięciolecia.

Program festiwalowy przewidywał łącznie blisko 400 najróżniejszych imprez. Poza manifestami pokojowymi można było zobaczyć również koncerty, przedstawienia teatralne, pokazy cyrkowe, wycieczki po Warszawie, parady uliczne, bale maskowe, konkursy i występy artystyczne. Prace oceniało międzynarodowe jury. Poza tym podczas festiwalu odbyło się 1179 sensów kinowych. Niektóre filmy były pokazywane bez tłumaczenia na język polski. Jedną z atrakcji festiwalu okazał się oddany do użytku 22 lipca 1955 roku Pałac Kultury i Nauki imienia Józefa Stalina.

Dla większości mieszkańców PRL-u była to jedyna okazja do zapoznania się z ludźmi z zagranicy. Na Polakach mocne wrażenie zrobiła m.in. delegacja Izraela. Po wojnie Żyd kojarzył się z nędzą, biedą i głodem, tymczasem w Warszawie pojawili się młodzi ludzie pełni siły. Dla mieszkańców krajów zachodnich święto też było rzadką okazją zobaczenia, co dzieje się za żelazną kurtyną.

Do historii te dwa tygodnie weszły też jako impreza alkoholowa-erotyczna. Swietłana Orzechowska, była żona wysokiego funkcjonariusza partyjnego i ministra spraw zagranicznych w latach 1985-1988, mówiła, że głównym skutkiem festiwalu „było to, co zazwyczaj zdarza się po 9 miesiącach”. Cudzoziemcy chwalili odbudowę miasta, ale jednocześnie narzekali na pijaków, chaotyczny ruch uliczny, zły stan domów i taksówek.

Wyniki festiwalu można podzielić na formalne i nieformalne. W sumie zostało rozdanych 573 medale (186 złotych, 190 srebrnych, 196 brązowych). Polacy zdobyli po 31 złotych i srebrnych oraz 35 medali brązowych. Pierwsze miejsce w klasyfikacji medalowej zajęła reprezentacja Związku Radzieckiego, mająca na koncie 67 złotych, 51 srebrnych i 43 brązowych medali. 496 medali przypadło na kraje komunistyczne (ZSRR, PRL, NRD, Czechosłowację, Chiny, Węgry, Bułgarię), około 70 zdobyło 15 krajów kapitalistycznych.

Mówiąc o rezultatach nieformalnych trzeba uznać, że festiwal okazał się ważnym wydarzeniem w życiu kulturalno-społecznym polskiego społeczeństwa. Wrażenie robiły kolorowe ubrania, egzotyczne zachowania, zagraniczna muzyka. Kontakty z ludźmi z całego światu zmieniły mentalność Polaków. Zanikł obraz wroga, kształtowany za czasów Stalina. Według Andrzeja Krzywickiego, autora monografii tej imprezy, festiwal miał bezpośredni wpływ na wydarzenia 1956 roku.

Bibliografia:

• Brzostek Błażej, Za progiem. Codzienność w przestrzeni publicznej Warszawy lat 1955-1970, Wydawnictwo TRIO. Warszawa 2007;
• Czerwony Woodstock w stalinowskiej Polsce [w:] Newsweek.pl, 27 lipca 2003 r. [dostęp: 30 lipca 2015 r.] <[http://polska.newsweek.pl/czerwony-woodstock-w-stalinowskiej-polsce,22812,1,1.html]>;
• Krzywicki Andrzej, Poststalinowski karnawał radości: V Światowy Festiwal Młodzieży i Studentów o Pokój i Przyjaźń, Warszawa 1955 r.: przygotowania, przebieg, znaczenie, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2009;
• Osęka Piotr, Rytuały stalinizmu. Oficjalne święta i uroczystości rocznicowe w Polsce 1944-1956, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2007;
• W 1955 roku Warszawa stała się „miastem młodości” [w:] PolskieRadio.pl, 31 lipca 2013 r. [dostęp: 30 lipca 2015 r.] <[http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/899473,W-1955-roku-Warszawa-stala-sie-miastem-mlodosci]>;

Redakcja: Tomasz Leszkowicz