„Urząd. Niemieccy dyplomaci w III Rzeszy i w RFN” – praca zbiorowa – recenzja i ocena

Inne nasze książki w dziesiątkę

Teza o powszechnym oporze w Ministerstwie Spraw Zagranicznych III Rzeszy nie znajduje umocowania zarówno w podejmowanych przez ten organ działaniach, jak i w biografiach poszczególnych dyplomatów. Tak jak w każdej innej instytucji pracowali tam ludzie tacy jak Fritz Kolbe czy Gerhart Feine, ale byli i tacy jak Ernst Kutscher czy Ernst von Weizsäcker. Do umocowania mitu bastionu na Wilhelmstrasse przyczyniło się wydanie w 1965 roku w NRD Braunbuch, co w obliczu konfliktu pomiędzy Wschodem i Zachodem paradoksalnie pomogło wymienianym w tej publikacji dyplomatom, którzy ściśle współpracowali w reżimem.

Wobec kontrowersji co do dziedziczności winy, a także z powodu kruszącej się fasady mitu w 2005 roku powołano Niezależną Komisję Historyków do Zbadania Historii Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Czasach Narodowego Socjalizmu i Republiki Federalnej. Całość problemu podzielono na pięć dużych obszarów tematycznych, a każdy z nich powierzono jednemu członkowi Komisji. Tak więc okresem narodowego socjalizmu do 1939 roku zajął się Klaus Hildebrandt (po pracach przygotowawczych zrezygnował z powodu ciężkiej choroby), drugą wojną światową i Holokaustem Moshe Zimmermann, koniec wojny i początek nowego państwa 1945–1951 opracował Peter Hayes, Ministerstwo Spraw Zagranicznych i przeszłość Norbert Frei, a Ministerstwo Spraw Zagranicznych Republiki Federalnej Niemiec Eckart Conze. Wynikiem ich prac jest oddany do rąk czytelników tom Urząd. Niemieccy dyplomaci w III Rzeszy i w RFN, który ukazał się w 2010 roku w Niemczech pod tytułem Das Amt und die Vergangenheit. Deutsche Diplomaten im Dritten Reich und in der Bundesrepublik.

Wyniki prac badawczych nie należą do zaskakujących. Zgodnie z przewidywaniami i zawartymi w Braunbuch (w znakomitej większości prawdziwymi) danymi okazuje się, że nazistowscy dyplomaci mieli się bardzo dobrze w nowych strukturach utworzonego w 1951 roku Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Także zaangażowanie służby dyplomatycznej w politykę III Rzeszy wobec okupowanych terenów, jak również udział w Holokauście nie należały do rzadkości. To raczej ludzie tacy jak Fritz Kolbe czy Gerhardt Feine byli outsiderami, a nie przedstawicielami szerszego nurtu oporu w Ministerstwie.

Książka jest niewątpliwie pokłosiem tytanicznej pracy wykonanej przez zespół uznanych i stuprocentowo niezależnych historyków. Między innymi dla Noberta Freia jest to kolejna publikacja prezentująca obraz elit politycznych Niemiec po 1945 roku. Dokumenty zebrane w książce nie pozostawiają złudzeń – nazistowska przeszłość kładła się cieniem na polityce zagranicznej RFN. Całkowicie też zwalczony zostaje mit o bastionie ruchu oporu na Wilhelmstrasse.

Recenzowana publikacja wymaga szczególnej uwagi. Jest to ważna pozycja pozwalająca na głębsze zrozumienie nie tylko urzędów III Rzeszy, ciągłości administracyjnej pomiędzy Rzeszą a RFN, ale przede wszystkim jest to doskonałe zestawienie wielu często trudno osiągalnych dokumentów. Lektura po prostu obowiązkowa dla każdego, kto zajmuje się historią po roku 1918.

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska