Iwona Kienzler – „Polscy władcy po ciemnej stronie mocy” – recenzja i ocena
Iwona Kienzler – „Polscy władcy po ciemnej stronie mocy” – recenzja i ocena
Ilu mieliśmy królów i książąt? Jakie były ich zasługi dla państwa polskiego? Odpowiedź na te pytania Czytelnik odnajdzie w wielu książkach. Jednocześnie pozycji poświęconych ciemnym stronom naszych władców wciąż pozostaje niewiele. Polska była monarchią przez ponad siedem wieków. Mieliśmy kilkudziesięciu królów, w tym kilku królów tytularnych (m.in. Rudolfa III Habsburga i Jana I Luksemburskiego). W obliczu prawie dwustuletniego rozbicia dzielnicowego liczba książąt jest jeszcze większa. Iwona Kienzler subiektywnie wybrała dziesięciu władców dla przedstawienia monarchicznej części naszej historii przez pryzmat ich biografii. Czy aby na pewno były to postaci wyłącznie negatywne? Często, jak pisze autorka, należy uznać ich za niezłych przywódców, mających wizję odnowy państwa, której nie udało im się zrealizować na skutek politycznego lub społecznego sprzeciwu.
Najnowsza publikacja popularnej i niezwykle płodnej pisarki, autorki ponad 100 książek, wprowadza nas w historie władców oskarżanych wręcz o działanie na szkodę państwa. Czytelnik poznaje dziesięć barwnych życiorysów. Autorka ukazuje pasjonujące tematy dochodzenia do korony przez kolejnych książąt, ale również towarzyszący im rozwój parlamentaryzmu, polskiej kultury i sztuki. Od Bezpryma, syna Bolesława Chrobrego, który nie chciał korony i urzędującego w Płocku Władysława Hermana, przez Konrada Mazowieckiego, uważanego za winowajcę sprowadzenia zakonu krzyżackiego i Henryka Walezego bulwersującego poddanych zamiłowaniem do damskich strojów, aż do miłośnika kaczki cyranki Michała Korybuta Wiśniowieckiego i zaczytanego w Szekspirze Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Jak pisze autorka: „Jan Olbracht, który panował dokładnie osiem lat, osiem miesięcy i dwadzieścia jeden dni, bywa zaliczany do najgorszych polskich monarchów, był już krytykowany przez sobie współczesnych”. Pisarka polemizuje jednak z tą opinią, bowiem jej zdaniem za panowania tego Jagiellona kultura stała na bardzo wysokim poziomie, a monarcha był miłośnikiem książek, obrazów i muzyki, a z Uniwersytetem Jagiellońskim pozostawał w bliskich stosunkach. Niewątpliwym sukcesem króla było przyłączenie do Polski księstwa zatorskiego. Za panowania Olbrachta narodził się także polski Sejm w dwuizbowym składzie. Rada królewska ostatecznie przekształciła się w Senat, a zjazdy szlacheckie przekształciły się w Izbę Poselską. Pierwsze posiedzenie dwuizbowego parlamentu miało miejsce 18 stycznia 1493 r. w Piotrkowie Trybunalskim.
Kienzler podkreśla, że trzeci syn Kazimierza Jagiellończyka nie został zapamiętany jako twórca polskiego parlamentaryzmu, ale jako twórca potęgi szlacheckiej. Paradoksem jest przy tym to, że właśnie wokół jego osoby powstało przysłowie: „Za króla Olbrachta wyginęła szlachta”, co zresztą ma niewiele wspólnego z prawdą. Tym niemniej warto się pochylić nad postacią tego króla i wyrobić sobie własny pogląd na temat jego dokonań.
W książce nie brakuje również sporej dawki humoru humoru, tak jak w przypadku biografii ostatniego króla elekcyjnego, który „był równie wielkim kolekcjonerem dzieł sztuki, jak i pięknych kobiet”. Wydatki na kochanki zajmowały znaczącą pozycję w monarszym budżecie. Historykom nie udało się ustalić tożsamości wszystkich królewskich kochanek, ale wiadomo, że jak na wytrawnego Casanovę przystało, król cenił w swoich partnerkach nie tylko urodę i wdzięk, ale również inteligencję i osobowość. „Pierwsza kobieta jego życia” była jak wiadomo postacią nietuzinkową (Izabela z Flemingów Czartoryska), ale i późniejsze partnerki niewiele jej ustępowały. W królewskim łożu gościły m.in. trzy księżne Sapieżyny: Joanna z Sułkowskich, Magdalena z Lubomirskich i Elżbieta z Branickich, księżniczka kurlandzka Anna Dorothea von Medem Biron oraz francuska markiza Henrietta Zofia Lullier. Najdłuższy związek stworzył z Elżbietą Grabowską.
Nawet przypadek Konrada Mazowieckiego nie jest jednoznaczny. Zapamiętany przede wszystkim jako główny winowajca sprowadzenia do Polski zakonu krzyżackiego, książę nie jest jedynym odpowiedzialnym za tę decyzję. Autorka winę rozdziela również na Henryka Brodatego.
Niewątpliwą zaletą recenzowanej pozycji jest fakt, że można czytać ją fragmentarycznie lub chronologicznie. Największym zaś atutem jest przywołanie w książce kronikarzy i wybitnych historyków, takich jak Gall Anonim, Jan Długosz, Fryderyk Papée, Oswald Balzer, Aleksander Brückner, Błażej Śliwiński, Jan Powierski, czy też Maria Bogucka.
Zarówno przystępny język i potoczysta narracja, jak i starannie dobrane ryciny sprawiają, że książka zasługuje na wysoką ocenę. Łącząc gawędziarski styl i liczne anegdoty ze znajomością historii, uwzględniając przy tym opinie czołowych polskich badaczy i popularyzatorów historii, autorka odsłania przed Czytelnikiem rozgrywki polityczne na przestrzeni stuleci. Będzie to wciągająca lektura dla wszystkich interesujących się polską historią, szczególnie historią wieków średnich. To opowieść o dążeniu do władzy, politycznym sprycie i umiejętności osiągania celów. Polecam uwadze.
